نگاه ترکیه به کشورهای جنوبی خلیج فارس

در نگاهی به روابط تاریخی ترکیه با کشورهای عربی باید گفت که ترکیه در دهه‌هایِ گذشته یکی از کشورهای تأثیرگذار در حوزه روابط با کشورهای عربی به ویژه کشورهایِ حوزه جنوب خلیج فارس بوده است. البته این روابط بیشتر بر حوزه‌هایِ اقتصادی، سیاسی و تجاری متمرکز بوده است. اما از سال ۲۰۱۱ (سال ۱۳۹۰) به بعد و پس از بهار عربی، روابطِ آنکارا با کشورهایِ حاشیه خلیج فارس به ویژه عربستان و امارات دچار دگردیسی‌های عمیق‌تری شده است.

در واقع عربستان با توجه به نفوذ سیاسی و معنوی که در کشورهایِ حاشیه جنوبی خلیج‌فارس داشته و دارد، تلاشش بر این است که با یک ائتلاف‌سازیِ درون منطقه‌ای با محورِ وهابیسم، این کشورها را به نوعی با سیاست‌های منطقه‌ای خود همراه و همگام سازد. از سوی دیگر ترکیه بعد از بهار عربی به عنوان نماینده اخوانیسم در منطقه، تلاش کرده که به زعم خود، الگوی جدیدی از اسلام را در غرب آسیا و شمال آفریقا ارائه دهد.

بر این اساس، بحث تقابل در نمایندگیِ دو الگو وهابیسم و اخوانیسم، روابط ریاض و آنکارا را با چالش‌های جدی مواجه ساخته است؛ به طوری که به رغمِ منافع همسویِ دو کشور در بحث حمایت از مخالفانِ بشار اسد در سوریه، به مرورِ زمان شاهد آن هستیم که عربستان و ترکیه از ائتلافِ خود ساخته در سوریه علیه نظام بشار اسد فاصله گرفته و در تحولاتِ منطقه نیز اختلافاتِ میان دو کشور آشکارتر شده است. نکته‌ای که این اختلافات را پررنگ‌تر می‌کند این است که طبق برآورد مقاماتِ امنیتی ترکیه، دستگاه‌های امنیتی و برخی از مسئولانِ عربستان و امارات در کودتای نافرجام ترکیه دست داشته‌اند. این مسئله بسترساز اختلافاتِ آینده میان ترکیه و برخی از کشورهای حوزه حاشیه جنوبی خلیج فارس خواهد بود. از سوی دیگر بحثِ قتل روزنامه نگار منتقد عربستان سعودی در کنسولگری این کشور در ترکیه یعنی جمال خاشقچی، روابط آنکارا و ریاض را بیش از گذشته با چالش‌های جدی مواجه ساخت و باعث شد که دو کشور در حوزه رسانه‌ای، یکدیگر را به دخالت در امور کشورهای منطقه متهم سازند.

از دیگر مسائلِ مطرح در روابط ترکیه و عربستان می‌توان به تلاش‌هایِ آنکارا برای متوازن سازیِ روابط با جمهوری اسلامی ایران و روسیه اشاره کرد. در حالی که عربستان همچنان بر طبل تنش با ایران می‌کوبد و هرگونه پیام‌ِ مثبت برای آشتی و شروع دیپلماسی با هدفِ خارج شدن از بحران‌های منطقه‌ای با ایران را رد می‌کند، ولی ترکیه در نشست‌های سه جانبه با ایران و روسیه در آستانه قزاقستان همچنان مشارکت دارد. از دیگر مواردی که می‌تواند بحرانِ روابط میان ترکیه و عربستان و برخی از کشورهای همسو با ریاض را در آینده با پیچیدگی‌های بیشتری مواجه سازد، بحث نوعِ روابطِ ترکیه با قطر است. ترکیه و قطر همچنان از اخوانی‌ها در مصر و برخی از کشورهای منطقه حمایت می‌کنند. حتی آنکارا برایِ دفاع از قطر، چند پایگاه نظامی در دوحه قطر تأسیس کرد و به حمایت از امیر این کشور متعهد است. این مسئله نیز می‌تواند روابط میان عربستان و ترکیه را بیش از گذشته تحت تأثیر قرار داده و با بحران مواجه کند.

به نظر می‌رسد به‌رغم تداوم برخی از همکاری‌های اقتصادی میان ترکیه با عربستان و امارات، اما در حوزه سیاسی و امنیتی، چالش‌های جدی در آینده پیش روی این کشورها قرار خواهد گرفت. نکته دیگر اینکه شاید به دلیل تهدید مشترکی که مقابل عربستان و امارات از خیزشِ مجدد الگوی اخوانیسم در منطقه شکل گرفته، ریاض و متحدانِ آن تمایل بیشتری به گسترش روابط در حوزه‌هایِ نظامی و سیاسی با رژیم صهیونیستی داشته باشند. در نهایت اینکه برخی از کشورهای حاشیه جنوبی خلیج فارس مانند بحرین، عربستان را به عنوان پدرخوانده در منطقه پذیرفته‌اند؛ بحرین به دلیل حاکمیتِ اقلیت سنی و ترس از جایگاه شیعیان و خیزش‌های انقلابیِ آن‌ها، تمام سیاست‌های داخلی و منطقه‌ای خود از جمله در قبال آنکارا را با ریاض هماهنگ کرده است.

اما عمان نوعی استقلال‌طلبی را در سیاست‌های منطقه و به خصوص در روابط با ترکیه و ایران برای خود حفظ کرده است. کویت نیز در قبال مسائلِ منطقه و بحران‌های ادامه‌دار بین ایران و ترکیه با عربستان تلاش دارد راهِ میانه‌ای را در پیش بگیرد و از تیره‌تر شدن روابط با آنکارا و تهران و بحرانی‌تر شدن اوضاع منطقه جلوگیری کند. گرچه کویت در برخی سیاست‌ها به ویژه بحرانِ یمن همسویی بیشتری با عربستان دارد، اما در مسائل دیگر بین قدرت‌هایِ منطقه‌ای، سعی دارد راه میانه را در پیش بگیرد و از ورود جدی به این بحران‌ها خودداری کند.

منبع تحلیل: شورای راهبردی روابط خارجی

توضیح:

«گزارشات و تحلیل‌های راهبردی ارائه شده از منابع معتبر داخلی و خارجی صرفاً برای آشنایی و تنویر افکار نخبگان و مدیران راهبردی کشور با تحلیل‌های راهبردی روزآمد بوده و لزوماً منطبق با دیدگاه‌ها و نظرات دانشگاه عالی دفاع ملی نمی‌باشد.»