هدف اروپا از میانجیگری میان آذربایجان و ارمنستان

اخیراً رهبران دو کشور جمهوری آذربایجان و ارمنستان با میانجیگری و حضور «امانوئل ماکرون»، رئیس‌جمهور فرانسه و «شارل میشل»، رئیس شورای اروپا در یک گفت‌وگوی آنلاین شرکت کردند. در جریان این گفت‌وگو، طرفین در خصوص روند اوضاع کنونی در منطقۀ قفقاز جنوبی، حل و فصل مشکلات انسانی موجود و همچنین کاهش تنش در مرزهای مشترک ارمنستان و جمهوری آذربایجان تبادل نظر کردند.

اروپایی‌ها پس از جنگ جهانی دوم همواره تحت قیمومیت آمریکا بوده و عملاً آمریکا با اقدامات حمایت‌گرایانۀ خود، تلاش کرده اروپا را از ابزارهای مستقل‌کننده تهی کند. در سال‌ ‎ های گذشته و به خصوص در دوران دونالد ترامپ تروریست، اروپایی‌ها به این مهم پی برده‌اند که به دلیل افول قدرت آمریکا در دوران گذار نظم بین‌المللی، به شدت به عنوان قربانی و ابزار اقدامات هژمونیک واشنگتن در تعارضات بین‌المللی قرار گرفته‌اند. برگزیت و البته هشدارهای ترامپ به اروپایی‌ها مبنی بر اینکه باید هزینۀ امنیت خود را خودشان بپردازند، شاید درس بزرگی به کشورهای اروپایی داد که باید مسیر استقلال از آمریکا را طی کرده و ایدۀ باشگاه اروپایی برای استقلال اقتصادی و همچنین ایجاد ارتش واحد اروپا برای استقلال نظامی از آمریکا و ناتو را در پیش بگیرند.

آمریکا در ۲۰ سال گذشته، نه تنها از اروپا محافظت نکرده بلکه، اروپا را به عنوان ابزار دسترسی به اهداف خود مورد بهره‌برداری قرار داده است. به گفتۀ دیپلمات‌های اروپایی، «جو بایدن»، رئیس‌جمهور جدید آمریکا لفاظی‌های تهاجمی سلف خود نسبت به متحدان را متوقف می‌کند، اما قرار نیست تغییری در پیام آمریکا به وجود آورد مبنی بر اینکه اروپا باید در دفاع از خود مشارکت بیشتری داشته باشد. در مسیر استقلال اقتصادی اروپا از سایۀ قیمومیت آمریکا، موضوع انرژی امری حیاتی است. اروپایی‌ها به دلیل وابستگی حدود ۵۰ درصدی به انرژی روسیه، همواره نگران تشدید تنش‌ها بین روسیه و آمریکا هستند.

نمونۀ بارز این مهم نیز، تنش اخیر اوکراین و دوره گردیِ اروپایی‌ها برای پیدا کردن جایگزین انرژی روسیه است. بیشتر اروپایی‌ها دریافته‌اند که اگر این مسیر استقلال سیاسی و اقتصادی را طی نکنند، گرفتار زیاده خواهی‌های هژمونیک آمریکا در دوران فعلی گذار نظم بین‌المللی خواهند شد. در راستای این هدف، «کادری سیمسون»، کمیسیونر انرژی اتحادیه اروپا نیمه بهمن ماه ۱۴۰۰ و با اوج‌گیری تنش‌ها میان اوکراین و روسیه که تأمین‌کنندۀ اصلی گاز اروپاست و به جهت تلاش اروپا برای تأمین گاز از منابع مختلف علاوه بر روسیه، به جمهوری آذربایجان سفر کرد.

تشدید تنش‌ها میان غرب و روسیه بر سر اوکراین، نگرانی‌ها نسبت به جریان گاز روسیه به اروپا را برانگیخته و باعث شده است کمیسیون اروپا به دنبال جایگزین‌های دیگری برای تأمین گاز این منطقه باشد. در پی این سفر، شاهد اقدام اروپایی‌ها برای میانجیگری بین باکو و ایروان جهت ایجاد ثبات در قفقاز جنوبی نیز هستیم. قطعاً وجود تنش در قفقاز جنوبی، مسیر تردد انرژی را نیز با مخاطره رو به رو خواهد کرد و اگر اروپا بخواهد از انرژی خزر بهره ببرد، قطعاً باید از آرامش و ثبات در قفقاز جنوبی اطمینان یابد. از سوی دیگر، اروپایی‌ها پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و پس از کشف منابع سرشار نفت و گاز در بستر خزر، نگاه ویژه‌ای به این منطقه داشته‌اند و حضورشان برای تأثیرگذاری بر معادلات منطقه به دوران پسافروپاشی اتحاد جماهیر شوروی باز می‌گردد.

اروپایی‌ها پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی تلاش زیادی کردند که در زمینۀ اصلاحات اداری و آموزشی جمهوری‌های تازه استقلال‌یافته، ساختار آن‌ها را لیبرالیزه کرده و زمینۀ جذب کشورهای این منطقه در ساختار اروپا را فراهم کنند. حتی در جنگ خونین اول قره‌باغ که بیش از ۳۵ هزار نفر کشته شده و بیش از ۸۰۰ هزار نفر در نواحی مورد مناقشه، آواره و مجبور به ترک وطن شدند، اروپا در نقش میانجی وارد شده و با میانجیگری فرانسه و سازمان امنیت و همکاری اروپا و البته دیگر بازیگران میانجیگر، زمینۀ ترک موقت مخاصمه بین باکو و ایروان را فراهم آورد. اما دلیل ورود این بار اروپا برای میانجیگری بین باکو و ایروان، قطعاً ایدئولوژیک و برای لیبرالیزه کردن این دو کشور نیست بلکه تنها دغدغۀ اروپا، یافتن بازار جدید تأمین انرژی و با هدف استقلال از قیمومیت آمریکاست. همان طور که عنوان شد، اقدام اروپایی‌ها برای میانجیگری بین باکو و ایروان و حضور پاشینیان و علی‌اف در یک نشست آنلاین جهت تثبیت توافقات صورت گرفته، در شرایطی صورت می‌گیرد که بروکسل می‌داند در صورت عدم توافق و ایجاد تنش دوباره، آن طور که باید نمی‌تواند به انرژی جمهوری آذربایجان، تکیه داشته باشد.

منبع تحلیل: شورای راهبردی روابط خارجی

توضیح: «گزارشات و تحلیل‌های راهبردی ارائه شده از منابع معتبر داخلی و خارجی صرفاً برای آشنایی و تنویر افکار نخبگان و مدیران راهبردی کشور با تحلیل‌های راهبردی روزآمد بوده و لزوماً منطبق با دیدگاه‌ها و نظرات دانشگاه عالی دفاع ملی نمی‌باشد.»