راهبرد ترکیه برای افزایش حضور در آفریقا و چالش‌های آن
دکتر «علی حاجی محمدی»، کارشناس مسائل ترکیه با اشاره به اظهارات رئیس‌جمهوری ترکیه در اختتامیه نشست شراکت با آفریقا خاطر نشان کرد: «با توجه به بهبود سطح بهداشت، جمعیت قاره آفریقا رو به افزایش گذاشته و بازار جدید و خوبی برای کشورها ایجاد کرده است.»
وی افزود: «تغییرات ژئوپلیتیکی و اقتصادی و همچنین وفور منابع طبیعی در آفریقا، باعث تنوع بازیگرانی شده که برای حضور و موقعیت‌یابی راهبردی در این قاره رقابت می‌کنند؛ به طوری که علاوه بر بازیگران پیشین، بازیگران جدیدی مانند ترکیه، هند و برزیل هم به قارۀ آفریقا ورود پیدا کرده‌اند. البته ترکیه برخلاف سایر کشورها رویکرد نسبتاً سامان‌مند و متفاوتی را در پیش گرفته است.» این کارشناس مسائل ترکیه ادامه داد: «با توجه به سابقۀ استعماری کشورهای غربی، آفریقا هم به دنبال گزینه‌های جایگزین جدید و روابط با کشورهای دیگر از جمله ترکیه است.»
وی آینده‌نگری و نگاه چند بعدی را از مفاهیم اساسی سیاست خارجی حزب عدالت و توسعه عنوان کرد و ادامه داد: «روابط ترکیه با کشورهای شمال آفریقا، روابط تازه‌ای نیست. آن‌ها جزئی از حوزۀ تمدنی عثمانی محسوب می‌شوند و ترکیه به حوزه‌های فرهنگی - تمدنی عثمانی برگشته است. ضمن اینکه بلند پروازی‌های خاص اردوغان را نیز باید در نظر گرفت که تمایل دارد روابط گسترده و متنوع اقتصادی را در شرایطی که اقتصاد این کشور شکننده است، با آفریقا داشته باشد.» این تحلیلگر مسائل ترکیه با بیان اینکه رابطه ترکیه با آفریقا بر سه محور اقتصادی، گسترش مأموریت دیپلماتیک و کمک‌های بشردوستانه قرار دارد، گفت: «برخلاف روندهایی که کشورهای غربی در قاره آفریقا داشتند، ترکیه در آفریقا از ابزارهای هوشمند قدرت نرم خود استفاده می‌کند. همچنین ترکیه در اکثر موارد، رویکردهای امنیتی مشارکت جویانه را نیز در دستور کار خود دارد.»
دکتر حاجی محمدی توضیح داد: «صرف نظر از مداخله مستقیم در لیبی که به ضرر ترکیه در قاره آفریقا خواهد شد، بیشتر رویکردهای امنیتی این کشور در آفریقا مشارکتی بوده است. علاوه بر آن، آنکارا به این واقعیت رسیده که اصل مشارکت برابر و منافع متقابل، محرک اصلی روابط ترکیه با آفریقا است و می‌تواند عنصر پیش‌برندۀ نفوذش در این قاره باشد.» وی با بیان اینکه ترکیه در آفریقا علاوه بر منافع اقتصادی، در پی نفوذ فرهنگی و سیاسی نیز هست، تصریح کرد: «کنش‌های گفتاری که اردوغان در نشست‌های اخیر خود با کشورهای آفریقایی با اعتراض به نظام مسلط و یک سویه بین‌المللی داشته، مورد حمایت رهبران و ملت‌های آن‌ها قرار می‌گیرد، چرا که آن‌ها از سیاست‌های ریاکارانه و استعمارگرایانه کشورهای غربی کاملاً بیزار هستند.»
این استاد دانشگاه توضیح داد: «اردوغان با بیان اینکه جهان بزرگ‌تر از پنج کشور است به دنبال زبان مشترک و یک گفتمان جدید مرتبط با تحولات نظام جهانی و منطقه‌ای در آفریقا و صدای قدرتمندی برای تقویت دموکراتیک روابط خارجی خود با کل این قاره است.» این تحلیلگر مسائل ترکیه به حضور گستردۀ مؤسسات و نهادهای فرهنگی ترکیه در آفریقا اشاره کرد و با بیان اینکه بنیاد معارف و آژانس همکاری و هماهنگی ترکیه؛ تیکا در ۲۵ کشور آفریقا حضور فعالانه‌ای دارد، گفت: «بنیادهای متعددی هستند که در حوزه‌های مختلف فرهنگی و دانشجویی و به شیوه‌های مختلف در آفریقا کار می‌کنند و از جمله یکی از این بنیادها در ۵۰ کشور آفریقایی زبان استانبولی را آموزش می‌دهد. این‌ها نکات بسیار مهمی است.»
دکتر حاجی محمدی با اشاره به نقش سریال‌های ترکیه‌ای در ایجاد ظرفیت و تصویری مثبت از این کشور در آفریقا، اضافه کرد: «هدف مشترک همۀ این بنیادها و تعامل مشترک مؤسسات علمی، فرهنگی و فعالیت‌های مختلف، تربیت نسل جوان آفریقایی است که زبان ترکی را بلد است و در واقع، راهبردی‌ترین سرمایه‌گذاری ترکیه در آفریقا همین نسل جوان است که عنصر پیش برنده روابط آفریقا با ترکیه در آینده خواهند بود.» وی افزود: «ترکیه از سال ۲۰۰۹، برای گسترش سفارت‌های خود در آفریقا با هدف افزایش آن‌ها به حدود ۵۰ سفارت اقدام کرده است. اخیراً چهل و چهارمین سفارت خود را در گینه بیسائو افتتاح کرد. همین سطح از حضور می‌تواند به پیشبرد منافع ترکیه در آفریقا کمک کند. این کشور ۱۹ وابستۀ نظامی در قاره آفریقا دارد و به طور مرتب در حال افزایش یادداشت تفاهم‌های خود در زمینۀ آموزش نظامی - امنیتی و فروش تجهیزات نظامی است.»
این کارشناس مسائل ترکیه با یادآوری اینکه بزرگ‌ترین مرکز خارجی آموزش نظامی ترکیه در سومالی قرار دارد، گفت: «ترکیه ۶۱ مقصد پروازی در آفریقا دارد. ترکیش ایرلاین، تنها یک مؤسسه یا شرکت هواپیمایی نیست، بلکه ابزاری جهت پیشبرد راهبرد راهبردی ترکیه برای نفوذ و گسترش ارتباط با کشورهای آفریقایی است. اخیراً نیز ترکیه قرارداد بزرگی با تانزانیا امضا کرد تا بتواند راه آهن این کشور را آماده و تجهیز کند.» حاجی محمدی با تاکید بر اینکه ترکیه به دنبال ایجاد روابط نظام‌مند و راهبردی در آفریقا است، به رقابت این کشور با کشورهایی که سابقۀ دیرینه‌ای از حضور در این قاره داشته‌اند، پرداخت و ادامه داد: «ترکیه در این منطقه حتماً با فرانسه رقابت و اختلافات بسیار گسترده‌ای، خصوصاً در حوزه‌های امنیتی - نظامی خواهد داشت. این کشور با روسیه نیز که بیشترین فروش تسلیحات را در قارۀ آفریقا دارد، رقابت خواهد داشت. ترکیه با هند و شاید در آینده برزیل نیز به لحاظ اقتصادی و نه نظامی، رقابت بسیار شدیدی در این قاره خواهد داشت.»
وی تأکید کرد: «با وجود اقتصاد متزلزل داخلی، پیشینۀ فرهنگی، تمدنی و زبانی و مسلمان بودن ترکیه و سیاست اعلامی و اعمالی متفاوت و مؤثر آن باعث خواهد شد این کشور بتواند در حوزه‌های رقابتی در آفریقا دست برتر را داشته باشد. این برتری کمک مهمی به حل مشکلات اقتصادی ترکیه نیز خواهد کرد. اگرچه به دلایل متعدد، شرایط برای حضور و نفوذ مطلوب ترکیه در غرب آسیا فراهم نشد، اما به نظر می‌رسد راه برای حضور و گسترش روابط ترکیه در آفریقا فراهم است.» این کارشناس مسائل ترکیه، مداخله در امور داخلی کشورها را چالشی بزرگ پیشِ روی ترکیه دانست و با بیان اینکه فرانسوی‌ها از این مداخلۀ ترکیه استقبال می‌کنند تا تصویری منفی از ترکیه به کشورها و ملت‌های آفریقا ارائه دهند، گفت: «اگر ترکیه سیاست اصل عدم مداخله در امور داخلی کشورها را مورد توجه قرار ندهد، ممکن است تمام دستاوردها و اهداف خود را در آفریقا دچار چالش کند.»
منبع تحلیل: شورای راهبردی روابط خارجی
توضیح: «گزارشات و تحلیل‌های راهبردی ارائه شده از منابع معتبر داخلی و خارجی صرفاً برای آشنایی و تنویر افکار نخبگان و مدیران راهبردی کشور با تحلیل‌های راهبردی روزآمد بوده و لزوماً منطبق با دیدگاه‌ها و نظرات دانشگاه عالی دفاع ملی نمی‌باشد.»
نظر شما :