ضرورت‌های تحکیم روابط همسایگی ایران و عراق
ضرورت‌های تحکیم روابط همسایگی ایران و عراق
ایران و عراق دو همسایه دارای علائق و منافع مشترک بسیاری هستند که در تحلیل روابط دو کشور می‌توان به یک سری مؤلفه‌های پایدار اشاره کرد:
- سیاست:
بعد از سرنگونی رژیم بعثی و دگرگونی سیاسی در عراق، جمهوری اسلامی ایران ازجمله اولین کشورهایی بود که از روند نوین سیاسی در عراق حمایت کرد و در سال‌های پرتنش در عراق، جمهوری اسلامی تلاش کرد که از نظام برآمده از شرایط جدید در این کشور حمایت کند؛ در این راستا ارادۀ مهم سیاسی حاکم بر گسترش روابط ایران و عراق شد. رفت‌وآمد مقام‌های سطح بالای دو کشور در دولت‌های مختلف بعد از سال ۲۰۰۳ تاکنون بیانگر همین اراده است. از این‌رو یک پیوند گرم سیاسی به لحاظ مواضع منطقه‌ای و دوجانبه بین تهران و بغداد برقرار است که بخشی از این مسئله به پیشینه روابط خوب ایران با اکثر گروه‌های عراقی از هر سه طیف شیعیان، کردها و اهل سنت باز می‌گردد که نمود آن بر صحنۀ سیاسی بارز و پایدار بوده است.
- اقتصاد و تجارت:
ایران، طولانی‌ترین مرز را با عراق دارد و اقتضای همسایگی سبب شده است تا دو کشور بعد از عبور از دوران پرتنش جنگ و پس از آن و تغییر نظام سیاسی در عراق به سمت همکاری و روابط تجاری هدفمند حرکت کنند. در دو دهۀ گذشته، ایران یکی از طرف‌های مهم تجاری با عراق و منطقه کردستان عراق بوده است. به علاوه شرکت‌ها، سرمایه‌گذاران و بخش‌های مختلف صنعتی و انرژی ایران، همکاری دامنه‌داری با عراق داشته‌اند. همچنین در برگزاری کمیسیون‌های مشترک اقتصادی تأکید جدی بر افزایش تجارت تا ۲۰ میلیارد دلار هدف‌گذاری شده است. به علاوه بازارچه‌های مرزی دو کشور در مناطق مختلف فعال هستند و ایران ازجمله تأمین‌کنندگان مهم انرژی برق عراق به شمار می‌رود. در واقع در چشم‌انداز توسعۀ اقتصادی عراق و تقویت زیربناها باید از ایران به عنوان کشوری که می‌تواند تسهیل‌کنندۀ این روند باشد نام برد. در عین حال ایران یک شاهراه مهم ارتباطی عراق با جهان خارج است که هم در توسعۀ راه‌های مواصلاتی و هم در تجارت دوجانبه و منطقه‌ای عراق مؤثر است.
- امنیت:
هنگامی‌که روند تحولات دو دهۀ اخیر عراق را مورد بررسی قرار می‌دهیم به طور مؤثری نقش سازندۀ جمهوری اسلامی ایران در ثبات و امنیت عراق به چشم می‌خورد. شاید مهم‌ترین آن، کمک بی‌شائبۀ ایران به عراق در مقابله و مواجهه با تروریسم داعش بود. روشن است که ایران نقش مهم و برجسته‌ای در آزادسازی مناطق اشغال‌شدۀ عراق و همچنین سوریه از داعش بر عهده داشته است. همچنان که مقامات عراقی همواره بر این نکته تأکید دارند. جدای از مسئلۀ داعش باید این نکته را مورد توجه قرارداد که امنیت میان ایران و عراق یک موضوع راهبردی است و چه در گذشته و چه در آینده این مسئله همواره تعیین‌کننده است؛ لذا به نظر می‌رسد دو کشور در ترسیم روابط منطقه‌ای خود به این نکات توجه دارند و موقعیت ژئوپلیتیکی ایران و عراق نیز دلالت بر اهمیت راهبردهای امنیتی دارد. البته اگر گریزی به پیشینه روابط ایران و عراق و جنگ‌هایی که در دهه‌های گذشته بین دو طرف رخ داده، داشته باشیم، باز هم فاکتور امنیت بین دو کشور بسیار مهم بوده و در ترسیم چشم‌اندازهای آتی، این عامل چه به طور ایجابی و چه سلبی تأثیرگذار است. در عین حال این فاکتور امنیت در راهبرد سیاست خارجی و امنیتی دو کشور نقش دارد. در کنار این مسائل، ایران همواره تلاش کرده که از ثبات و یکپارچگی عراق حمایت کرده و به آن کشور کمک کند. چرا که می‌توان گفت امنیت و ثبات در عراق با امنیت و ثبات در ایران پیوند دارد.
- پیوندهای مذهبی و فرهنگی:
یکی از ویژگی‌های روابط ایران و عراق که مناسبات دو کشور را متمایز از روابط عراق با دیگر همسایگانش می‌کند، پیوندهای تاریخی، مذهبی و فرهنگی میان تهران و بغداد است. پیوند فکری و معنوی که ایرانیان با مراکز مقدس شیعیان در شهرهای کربلا، نجف، سامرا و مناطق دیگر عراق دارند یک ریشۀ تاریخی و آیینی دارد که تمایز این روابط را نمایان می‌سازد. ازجمله آیین عظیم پیاده‌روی اربعین، حلقه‌های پیوند ایدئولوژیکی، مذهبی و فکری دو ملت ایران و عراق را عمیق‌تر کرده است. تأثیر این پیوندها بر ابعاد روابط ایران و عراق اجتناب‌ناپذیر بوده است. در کنار این مسائل، پیوند فرهنگی بین ایرانیان و کردها در کردستان عراق ناگسستنی است و چنان می‌نماید که بخشی از قلمرو تمدن و فرهنگ ایران زمین است و آیین‌های مشترک فرهنگی و تمدنی مانند نوروز نیز بخشی از عمق راهبردی فرهنگی ایران با کردها است.
بنابراین با توجه به چنین پیوندهای چندوجهی و ضرورت‌های همسایگی میان ایران و عراق، آیندۀ روابط دو کشور را پایدار و رو به گسترش می‌توان ترسیم کرد. هرچند قوۀ محرکۀ بهره‌گیری از این مزیت‌های نسبی به دیپلماسی فعال و هدفمند در روابط دو کشور بستگی داشته و خواهد داشت که بایستی با جدیت بیشتر در دستور کار دولت سیزدهم قرار گیرد.
منبع تحلیل: شورای راهبردی روابط خارجی
توضیح: «گزارشات و تحلیل‌های راهبردی ارائه شده از منابع معتبر داخلی و خارجی صرفاً برای آشنایی و تنویر افکار نخبگان و مدیران راهبردی کشور با تحلیل‌های راهبردی روزآمد بوده و لزوماً منطبق با دیدگاه‌ها و نظرات دانشگاه عالی دفاع ملی نمی‌باشد.»
نظر شما :